Çocuklarda Davranış Bozuklukları – 4 (Yalan)

Davranış bozuklukları, çocuğun çeşitli ruhsal ve bedensel nedenlere bağlı, iç çatışmalarını davranışlarına aktarması sonucu ortaya çıkar. Hırçınlık, sinirlilik, saldırganlık, inatçılık, yalan, çalma, küfür gibi davranışlar davranış bozukluklarına girer.

Çocuklarda Yalan

Toplumun önemli kesimi, yanlış olduğunu bildiği hâlde günlük yaşamda yalana başvurur. Örneğin; kişi arkadaşına “bugün seninle olmayı canım istemiyor” yerine, “işim var” der. Çünkü gerçeği söylerse onu inciteceğinden korkar.

Yalan herkesçe ayıplanan bir davranıştır. Genellikle kendi yalanımızı gerekli, diğer insanların söylediği yalanı büyük yalan olarak görürüz.

Çocukların yalanları, yetişkinlerin yalanlarının yanında masum kalır. Çünkü onların yalanları aldatma amacı gütmez. Çocuk, gerçeği iyi değerlendiremediği için, gördüklerini çarpıtarak anlatır ve uydurur. Kimi ana baba, çocuğun olmamış şeyleri olmuş gibi anlatmasını gerçek yalan sayar. Bunları dinlemek ve olduğu gibi kabul etmek yerine çocuğu suçlar. 3-5 yaş çocuklarının hayal dünyası çok geniş olduğu için inanılmaz öyküler anlatırlar ve bu dönemde yalan ile yalan olmayanı ayırt edemezler.

1- Hayalî Yalanlar: Küçük çocuklar gerçeği iyi değerlendiremedikleri için uydururlar. Yetişkinler bunları yalan olarak görür.

2- Taklit Yalanlar: Çocuklar ana babayı örnek alırlar. Ana babanın yalanına tanık olan çocuk, yalan söylemeyi öğrenir. Örneğin; doktora gidiyoruz diye gezmeye giden anne baba çocuğun yalan söylemesine zemin hazırlar.

3- Sosyal Yalanlar: Bunlar en yaygın olan yalanlardır. Örneğin; bir yere gideceğimiz zaman, gitmek istemiyorsak, hasta olduğumuzu söyleriz.

4-Savunma Yalanları: Çocuk kendini korumak için yalan söyler. Çocuk sık sık eleştiriliyorsa, sert tepkiye maruz kalıyorsa, mükemmelliğe zorlanıyorsa yalana başvurabilir. Doğru söylediğinde “yalan söylüyorsun” diye suçlanan çocukta, bu yalanlar alışkanlık hâline gelir.

5- Yüceltilmiş Yalanlar: Başkalarının hayranlığını kazanmak için söylenen yalanlardır.

Bazen çocuklar bir özlemini dile getirmek için yalan söyler. Örneğin; babasız bir çocuğun “babam var” demesi gibi. Normal yollardan takdir edilmeyen çocuk, yalana başvuracaktır. “Annem öldü” diyen bir çocuk, kardeş doğumu ile birlikte ilgisiz kaldığı için böyle söylemektedir.

Çocuklarda Yalan Nasıl Önlenir?

1- Yetişkinler örnek olmalıdır. Eğer ana baba başkalarına yalan söyleyecek olursa, çocuğun dürüstlüğün önemini anlaması çok güç olacaktır. Çocuklar hangi yaşta olursa olsun, onlara yaşlarına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir.

2- Aşırı tepki göstermemek gerekir. Yumuşak ve hoşgörülü olmalı; cezadan kaçınmalıdır. Aşırı tepki göstermek, çocuğun sizin öfkenizden korunmak için, yalan söylemeye devam etmesine yol açar.

3- Çocuklardan başaramayacakları şeyler beklenmemelidir.

4-Fazla baskıdan kaçınmalı ve koyduğumuz kurallarla çocuğun yaşamını fazla sınırlamamalıyız.

5- Yetişkinler çocuğu araç olarak kullanmamalıdır. Örneğin; anne ya da babanın çocuğa yalan söyletmesi. Annenin, “bu yaptığımızı baban duymasın” demesi.

6- Gizli polis gibi çocuğu sorgulamamalı: Örneğin; “Doğru söylersen ceza vermeyeceğim” dedikten sonra, çocuk doğruyu söyleyince “biliyordum” diyerek tepki vermek, kızmak veya dövmek, çocukta yalanı pekiştirir. Çünkü çocuk doğruyu söyleyince olumsuzlukla karşılaşmaktadır.

7- Çocuğun diğer çocuklarla kıyaslanmaması gerekir.

8- Ana-baba-çocuk iletişiminin olumlu olması gerekir. Çocuk istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini bizimle konuşabilmelidir. Çocuğu dinlemek ve çözüm yollarını kendisinin bulmasına yardımcı olmak gerekir.

9- Yalan söylediği için çocuğu suçlamamak gerekir. “Yalancı” etiketi yapıştırılmış olan bir çocuk, zamanla bu etiketin gereklerini yerine getirecektir; çünkü yaptığı işin kendini yansıttığına inanır. Bu davranışı onaylamasak bile, çocuğumuzun kişiliğini bu davranıştan ayrı tutmak gerekir. Salt kendi olduğu için onu sevdiğimizi çocuğumuzun anlamasına yardımcı olmalıyız.

10- Doğrudan emin olmak için kontrol edin. Çocuğa “ödevin bitti mi” diye sormak yerine “ödevini görmek istiyorum” deyin. Bu davranış hem kontrol edileceği için ödevini düzgün yapmasını sağlar hem de sonucundan çekindiği için yalan söylemez.

Devam edecek…