Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) genetik nedenli nörobiyolojik ve nörodavranışsal bir hastalıktır.

DEHB’nin üç farklı belirti grubu vardır:

Dikkat Eksikliği; çocuğun derslere konsantre olmasında ya da o konsantrasyonu sürdürmesinde güçlük yaşamasıdır. Dikkat eksikliği yaşayan çocuklar derslerde genellikle çabuk sıkılan ve başka şeylerle ilgilenen çocuklardır. Ödevlerini yaparken de çok çabuk sıkıldıkları için ya kısa sürede yapabileceği bir ödev çok uzun bir sürede ya aile desteği ile bitirilebilir ya da kısa sürede, üstün körü ve eksiklerle dolu bir ödev yaparlar.

Hiperaktivite; çocuğun çok hareketli olmasıdır. Genellikle bu çocuklar yerinde oturmakta zorlanan, otursalar bile sürekli kıpırdanan çocuklardır. Ortamın uygun olup olmaması önemli değildir; sürekli kalkıp dolaşıp, hareket etmek isterler.

Dürtüsellik; Çocuğun sonucunu düşünmeden hareket etme eğiliminde olmasıdır. Bu çocuklar genellikle sabırsızdır, beklemekte zorluk yaşarlar. Sıraya girip beklemeleri gerektiğinde ciddi sıkıntı yaşarlar.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda bu üç belirti bir arada bazen de tek başına görülebilir.

DEHB çocuk için anne babalara tavsiyeler

DEHB hem çocuk hem de tüm aile için zor bir durumdur. Özellikle DEHB olan bir çocukla sürekli ilgileniyor olmak diğer aile bireylerinde de yorgunluk, bitkinlik ve umutsuzluk oluşturabilir. Zor çocuklar çok zaman alırlar. Bu nedenle anne babanın sürekli o çocukla ilgileniyor olmasından diğer kardeşler, kendilerine zaman kalmamasından ve anne babanın ilgisizliğinden yakınabilirler. Bu nedenle anne babaya düşen en önemli görev çocuklar arasında bu dengeyi sağlamak olacaktır.

DEHB yaşayan çocuklarda diğer çocuklarda olduğu gibi olumlu davranışları pekiştirmek ve bunun için bir ödül tablosu oluşturmak, bu çocukların olumlu davranışlar geliştirmesine yardımcı olacaktır.

DEHB çocuğunuzun hayatını elbette ki zorlaştıran bir durumdur. Ebeveynler olarak bu sorunları görmezlikten gelmeyin; ama aşırı koruyucu ve kollayıcı da olmayın. Unutulmamalı ki DEHB bir başarı değil performans sorunudur. Bu nedenle çocuğunuz diğer çocukların yaptığı her şeyi yapabilir. Ancak daha fazla yönlendirmeye ve daha fazla pekiştirmeye ihtiyaç duyarlar.

DEHB olan bir çocukta disiplini sağlamak önemlidir. Ancak disiplini sağlamak için sürekli cezalar vermek ve sürekli çocuğu eleştirmek bir süre sonra çocukta cezalara ve eleştirmelere karşı bağışıklık geliştirecek ve davranışlarını değiştirmeyecektir. Bu sebeple ceza vermek yerine olumsuz bir davranışının yerine olumlu davranışı ona öğretmek ve olumlu davranışı yapması için teşvik etmek gerekir.

DEHB yaşayan çocuğa yaptırmak istediğiniz şeyler için olumsuz ve emir yönergeleri yerine, olumlu yönergeler verilmelidir. Örneğin “Sofrayı kur.” demek yerine “Sofrayı kurarken bana yardımcı olur musun?” demek her zaman daha etkili olacaktır. Ayrıca çocuğa verdiğiniz görevleri bölerek vermeniz onun kaygısını azaltacağı için uyumu daha kolay olacaktır.

DEHB olan çocukların sahip olduğu özellikler onlarda zaman zaman yaşıtlarından geride olduğu algısı yaratabilir. Bu nedenle sadece eleştirmek değil, çocuğun olumlu ve iyi yapabildiği şeyleri ona anlatmak ve onun güçlü yanlarını övmek gerekir. Ancak bunu yaparken de gerçekçi olunmalıdır. Çünkü çocuğun sizin yaptığınız yalan övgüleri anlayamayacağı anlamına gelmez. Bu yalan övgüler çocuğu daha fazla hayal kırıklığına uğratır. Bu durum “Beni yalandan abartıyorlar, yalandan övüyorlar.” şeklinde düşünmesine ve iyice bazı şeyleri yapmaktan geri kalmasına neden olur. Her çocuğun başarabildiği şeyler vardır. Bu nedenle çocuğu iyi gözlemlemek, başarılarını başarısızlıklarından daha ön plana çıkarmak önemlidir.

DEHB olan çocuklar planlama ve zaman konusunda zorluk yaşarlar. Bu nedenle çocuğun tüm günlük aktivitelerini mümkün olduğu kadar planlı ve sınırlı hâle getirmek gerekir. Bu planlamayı uygularken de mutlaka bir puan tablosu oluşturun ve takip edin.

DEHB yaşayan çocukların en önemli problemlerinden biri de aşırı hareketli olmalarıdır. Bu nedenle çocuğa güvenli ve hareket ihtiyacını giderecek ortamlar sağlamak gerekir. Günlük aktivite planını yaparken mutlaka belli aralıklarla oyun zamanı ayırmak ve bu zamanı mümkün olduğunca onun özgür olarak hareket edebileceği bir alanda geçirmesini sağlamak gerekir. Bu, hem çocuğun fazla enerjisini atmasını hem de daha sonrasında belirlenen programa uymasını kolaylaştıracaktır.

DEHB yaşayan çocuğun okul içindeki durumu önemlidir. Bu nedenle okul aktivitelerini yakından izlemek gerekir. Okuldan çocukla ilgili gelen şikâyetleri duymazdan gelmek ve çocuğu devamlı savunmak olumsuz bir davranış olacağı gibi, çocukla ilgili her türlü şikâyeti kabul ederek çocuğun sorununu görmezden gelmek de aynı şekilde yanlıştır. Bu nedenle okulla iyi bir iş birliği yapmak, çocuğunuzun yasal haklarını da savunmak, ona sağlanması gereken bazı özelliklerin okulda olması için gayret göstermek ve iş birliği içinde çocuğun performansını arttırmak hem çocuk hem aile hem de okul için yararlı olacaktır.

DEHB ömür boyu süren, tedavi edilebilen ve iyi bir düzenleme yapıldığında sorunsuz geçirilebilen bir gelişimsel bozukluktur. Ne kadar erken teşhis edilir ve ne kadar erken ele anırsa o kadar kolay tedavi edilebileceğini ve çocuğun hayatındaki olumsuzların o kadar engellenebileceğini unutmamak gerekir.